بررسی و تحلیل فضایی شکاف دیجیتال و سطوح توسعه¬یافتگی (مطالعه موردی: استان خوزستان)
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری
سعید امان پور
1
(دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز)
سارا آموزگار
2
(مدرس مدعو دانشگاه لرستان)
مسلم عارفی
3
(دانشجو)
کلید واژه: فناوری اطلاعات و ارتباطات, شکاف دیجیتالی, توسعهیافتگی, استان خوزستان, تکنیک پرومته,
چکیده مقاله :
امروزه ICT بعنوان یکی از مهمترین شاخص¬های توسعه یافتگی در نظر گرفته می¬شود و نقش اساسی در تحولات جوامع ایفا می¬کند. لذا تحلیل فضایی این شاخص برای درک تحولات جغرافیایی جوامع از ضروریات اساسی می¬باشد که باید به دقت بررسی گردد. هدف این مقاله که از لحاظ پژوهشی کاربردیست، بررسی میزان بکارگیری شاخصهای ICT در سطح شهرستانهای استان خوزستان با توجه به میزان برخورداریشان از شاخصهای توسعهیافتگی میباشد. تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات در این مقاله استفاده از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعۀ نشریات رسمی کشور است. جامعۀ آماری تحقیق، 24 شهرستان استان خوزستان و شاخصهای مورد بررسی در این تحقیق 18 شاخص فناوری اطلاعات و همچنین 31 شاخص برای بررسی تعیین سطوح توسعهیافتگی آنها میباشد. در این تحقیق به دلیل نابرابری‌های توسعه در بین شهرستان های استان، ابتدا شهرستان‌ها براساس شاخصهای توسعهیافتگی، به سه گروه برخوردار، نیمه برخوردار و محروم تقسیم شدند. برای تعیین میزان شکاف دیجیتال بین شهرستان‌ها در هر گروه بر اساس میزان برخورداری از شاخصهای ICT از تکنیک PROMTEHEE، استفاده شده و هرگروه خود به سه بخش برخوردار، نیمه برخوردار، و محروم تقسیم شده است. برای وزن‌دهی شاخصهای مورد استفاده در سطح‌بندی از روش AHP استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که شهرستانهای اهواز و هفتکل، به ترتیب دارای بالاترین و پایین‌ترین سطوح برخورداری از شاخصهای توسعهیافتگی و شهرستانهای ایذه، شادگان و اندیکا برخوردارترین شهرستان‌ها و آبادان، رامهرمز و باوی محرومترینها از لحاظ شاخصهای ICT دربین سایر شهرستان‌ها هستند.
Today, ICT is considered as one of the most important indicators of development and plays a key role in the transformation of societies. Therefore, spatial analysis of this index is one of the basic necessities to understand the geographical changes of societies that must be carefully examined. The purpose of this article, which is applied in terms of research, is to investigate the use of ICT indicators in the cities of Khuzestan province according to the extent to which they have development indicators. The technique of collecting statistics and information in this article is using documentary and library methods and studying the official publications of the country. The statistical population of the study is 24 cities of Khuzestan province and the indicators studied in this research are 18 information technology indicators and also 31 indicators to determine the levels of their development. In this study, due to development inequalities between the cities of the province, first the cities were divided into three groups based on the indicators of development: privileged, semi-privileged and deprived. To determine the amount of digital divide between cities in each group based on the degree of ICT indicators, the PROMTEHEE technique was used. The AHP method was used to weight the indicators used in the grading. The research results show that Ahvaz and Haftkol counties have the highest and lowest levels of development indicators, respectively, and Izeh, Shadegan and Indika counties have the highest counties and Abadan, Ramhormoz and Bavi counties are the most deprived in terms of ICT indicators among other counties.
- باستانی، سوسن و شهناز میزبان (1386)، بررسی شکاف جنسیتی در کاربرد کامپیوتر و اینترنت دانشجویان دانشگاه¬های شهرستان تهران، نشریۀ مطالعات زنان، سال 5، شمارۀ 1، صص. 45-64.
- بخشی، محمدرضا؛ رجب پناهی، زینب؛ ملائی، سیدحسن کاظمی، محمدی، داود (1390)، ارزیابی وضعیت نوآوری در منطقه جنوب غرب آسیا و تعیین جایگاه ایران، کاربرد روش تصمیم گیری پرومته، فصلنامۀ سیاست علم و فناوری، سال سوم، شمارۀ 3، صص. 19-33.
- حریری، نجلا و نسترن زمانی¬راد (1391)، بررسی شکاف دیجیتالی بین نسل¬ها از نظر آشنایی، علاقه و استفاده از فناوری¬های اطلاعات و ارتباطات، فصلنامۀ علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، دورۀ 28، شمارۀ 1، صص. 3-20.
- ذاکر شهرستانک، مینا (1387)، شکاف دیجیتالی در جامعۀ جهانی و ایران و نقش کتابخانه-ها در کاهش این شکاف در سطح ملی و جهانی، ماهنامۀ اطلاع یابی و اطلاع رسانی، شمارۀ 10، صص35-45.
- رسول رویسی، مرتضی (1381)، شکاف دیجیتالی: چالشی در برابر کشورهای در حال توسعه، ماهنامۀ اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال هفدهم، شماره¬های 181و 182، صص. 188-205.
- رهگذر، محمدحسین (1389)، فناوری اطلاعات، تهران، انتشارات ماه علوم و فنون.
- زنگی¬آبادی، علی؛ علیزاده، جابر؛ احمدیان، مهدی (1390)، تحلیلی بر توسعهیافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی (با استفاده از تکنیک TOPSIS و AHP)، فصلنامه علمی – پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، شماره 13، صص. 69-84.
- سلطانی، لیلا (1385)، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در کاهش تقاضای سفرهای شهرستانی (نمونۀ موردی: شهرستان اصفهان)، پایان نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهرستانی، دانشگاه اصفهان.
- فرجی سبکبار، حسنعلی؛ خاکی، افشین؛ نعمتی، مرتضی (1388)، ارزیابی نقش ICT در توانمندسازی زنان روستایی (مطالعۀ موردی: روستای قرن آباد)، نشریۀ علمی – پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، دورۀ جدید، سال هفتم، شمارۀ 22، صص. 159-173.
- فرشاد، سیامک؛ ابراهیمی، بابک؛ خاوندکار، احسان (1385)، مدل¬های برنامه¬ریزی شهرستانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (با رویکرد تأسیس شهرستان الکترونیک)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات.
- کفاش چرندابی، ندا و آل¬شیخ، علی¬اصغر (1391)، ارایۀ مدلی ترکیبی در GIS بر مبنای روش PROMETHEE و الگوریتم PSO برای تعیین اماکن مناسب جهت احداث بیمارستان، فصلنامۀ آمایش محیط، شمارۀ 19، صص. 99-119.
- کیانی، اکبر (1390)، شهرستان هوشمند ضرورت هزارۀ سوم در تعاملات یکپارچۀ شهرستانداری الکترونیک (ارائۀ مدل مفهومی - اجرایی با تأکید بر شهرستانهای ایران)، فصلنامۀ آمایش محیط، دوره 4، شمارۀ 14، صص. 39-64.
- مؤمنی¬راد، اکبر و طلایی مشعوف، علی¬اصغر (1389)، کاهش شکاف دیجیتالی، نشریۀ تکنولوژی آموزشی، دورۀ 26، شمارۀ 1.
- فرجی سبکبار، حسنعلی؛ نصیری، حسین؛ حمزه، محمد؛ رفیعی، یوسف؛ سلمانوندی، شاپور (1389)، تحلیل تناسب اراضی به منظور استقرار مراکز خدمات روستایی با استفاده از روش‌های PROMETHEE II و مقایسه زوجی در محیط GIS (مطالعه موردی: بخش سلطانیه، شهرستان ابهر)، نشریۀ توسعه روستایی، دورۀ دوم، شمارۀ 2، صص. 95-118.
- نکویی، نازیلا (1384)، شهرستانهای موفق دنیا در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقایسه با کلان شهرستانهای ایران، سازمان آمار و خدمات کامپیوتری شهرستانداری اصفهان، سال اول، شمارۀ 2.
Reference -Bakhshi, Mohammad Reza; Panahi, Rajab; Mollaei, Zeynab; Kazemi, Hassan; Mohammadi, Davood (2001), Evaluation of Innovation in South West Asia Countries and Determine of Iran’s Position: Application of PROMETH, journal of science & technology policy, volume 3, issue 3, pp. 19-33. [in persion].
-Bastani, susan & mizban, shahnaz (2007), gender gap in computer and internet use: a study among state- university students in Tehran, women’s studies sociological and psychological, volum 5, issu 1, pp. 45-64, [in persion].
-Bell, M (2003), the use of multi-criteria decision-making methods in the integrated assessment of climate changes: implications for IA practitioners, Sociol-Economic Planning Sciences, 37, pp. 289-316.
-Bertolini, M, M, Braglia (2006), Application of the AHP Methodology in Making a Proposal for a Public Work Contact.17 January, International Journal of Project Management, Volume 24, Issue 5, pp424.
-Faraji Sabokbar, Hassanali; Nasiri, Hossein; Hamzeh, Mohamad Rafii, Yusef; Salmanvandi, Shapour (2011), Analysis of land suitability for locating rural service centers using PROMETHEE II and pair-wise comparison methods in GIS environment; Case Study: Soltanieh County, Abhar City, journal of community development (rural and urban communities), volume 2, issue 2, pp. 95-118 [in persion].
-Faraji Sabokbar, Hassanali; Khaki, Afshin; Nemati, Morteza (2009), Assessing the Role of ICT in Empowering Rural Women (Case Study: Gharn Abad Village), Iranian Journal of Geography Association, Seventh Year, No. 22, pp. 159- 173 [in persion].
-Farshad, siamak; ebrahimi, babak; khavandkar, ehsan (2006), models of urban planning based on information and communication technology (with the founding approach of electronic city), second international conference on ICT management [in persion].
-Hariri, Nadjla & Zamani Rad, Nastaran (2012), Investigation of the Digital Gap between Generations in Terms of the Familiarity, Interest, and Usage of Information and Communication Technology, information processing and management, volume 28, issue 1, pp. 3-20 [in persion]
-Kaffash Charandabi, Neda; Alesheikh, Ali Asghar (2012), Providing a Combined Model in GIS Based on PROMETHEE Method and PSO Algorithm to Determine Suitable Places for Hospital Construction, quarterly of journal environmental based territorial planning, volume 19, issue 5, pp. 99-119 [in persion].
-Kiani, Akbar (2011), The Smart City of the Thousand Third Necessities in Integrated E-Municipality Interactions (Presenting a Conceptual-Executive Model with Emphasis on Iranian Cities), quarterly of journal environmental based territorial planning, volume 14, issue 4, pp. 39-64 [in persion].
-Marshal, Melissaj, (2004), Citizen Participation and the Neighborhood Context: A New at the Coproduction of Local Public Goods, Political Research Quarterly, pp22
. -Mohanty William k.m. Yanger Walling, Sankar Kumar Nath and Indrjit Pal (2007), First Order Seismic Microzonation of Delhi, India Using Geographic Information System (GIS)”, Natural Hazarad, NO: 40, PP: 254- 260.
-Momeni Rad, Akbar and mashouf Tallaei, Ali Asghar (2010), Digital Gap Reduction, Educational Technology Journal, Volume 26, Number 1 [in persion].
-Nekoui, Nazila (2005), Successful Cities of the World in Information and Communication Technology Compared to Iranian Metropolises, Isfahan Municipality Computer Statistics and Services Organization, Vol. 1, No. 2 [in persion].
-Noveck, B.S., (2003), “Designing Deliberative Democracy in Cybers Pace: The Role of the Cyber-lawer, Boston University, Journal of Science and Technology, pp 3.
-Patricia, J. P. (2003), E-government, E-Asean Task force” UNDP-APDIP Journal, pp 34.
-Rahgozar, Mohammad Hossein (2010), Information Technology, Tehran, Science and Technology Monthly Publication [in persion].
-Rasool Roysi, Morteza (2002), The Digital gap: A Challenge to Developing Countries, Political-Economic Information Monthly, 17th Year, Issues 181 & 182, pp. 188-205 [in persion].
-Saaty, T, L (1980), The Analytival Hieararchy Process: Planning, Priority Settin”,Resource Allocation, McGraw – HillBook, Co. New York.
-Shwar, R, Kimbeley, P (1999), Information Technology and Facilitating National Trade”; translated by Mohammad Lotfi; Institute for Research and Studies in Commerce Press; First Edition (in Persian). Tehran.
-Soltani, Leila (2006), Application of Information and Communication Technology in reducing Demand Urban Travel (Case Study: Isfahan City), Master of Geography and Urban Planning, University of Isfahan ([in persion].
-Zaker shahrak, mina (2008), the digital gap in the international community and iran and the role of libraries in reducing the gap in the national and global level, information and communication monthly, no. 10, pp. 35-45 [in persion].
-Zangiabadi, Ali; Alizadeh, Jaber; Ahmadian, Mehdi (2011), An Analysis of the Development of East Azarbaijan Provinces (Using TOPSIS and AHP Techniques), New Attitudes in Human Geography, Issue13,pp.69-84[inpersion]
بررسی و تحلیل فضایی شکاف دیجیتال و سطوح توسعهیافتگی
(مطالعه موردی: استان خوزستان)
سعید امانپور1 - دانشیار، گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، خوزستان، ایران.
سارا آموزگار - مدرس مدعو، گروه جغرافیا، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.
مسلم عارفی - دانشجوی دکتری، رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
تاريخ دريافت: 21/05/1399 | تاريخ پذیرش: 05/01/1400 |
چکیده
امروزه ICT بعنوان یکی از مهمترین شاخصهای توسعه یافتگی در نظر گرفته میشود و نقش اساسی در تحولات جوامع ایفا میکند. لذا تحلیل فضایی این شاخص برای درک تحولات جغرافیایی جوامع از ضروریات اساسی میباشد که باید به دقت بررسی گردد. هدف این مقاله که از لحاظ پژوهشی کاربردیست، بررسی میزان بکارگیری شاخصهای ICT در سطح شهرستانهای استان خوزستان با توجه به میزان برخورداریشان از شاخصهای توسعهیافتگی میباشد. تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات در این مقاله استفاده از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعۀ نشریات رسمی کشور است. جامعۀ آماری تحقیق، 24 شهرستان استان خوزستان و شاخصهای مورد بررسی در این تحقیق 18 شاخص فناوری اطلاعات و همچنین 31 شاخص برای بررسی تعیین سطوح توسعهیافتگی آنها میباشد. در این تحقیق به دلیل نابرابری‌های توسعه در بین شهرستان های استان، ابتدا شهرستان‌ها براساس شاخصهای توسعهیافتگی، به سه گروه برخوردار، نیمه برخوردار و محروم تقسیم شدند. برای تعیین میزان شکاف دیجیتال بین شهرستان‌ها در هر گروه بر اساس میزان برخورداری از شاخصهای ICT از تکنیک PROMTEHEE، استفاده شده و هر گروه خود به سه بخش برخوردار، نیمه برخوردار، و محروم تقسیم شده است. برای وزن‌دهی شاخصهای مورد استفاده در سطح‌بندی از روش AHP استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که شهرستانهای اهواز و هفتکل، به ترتیب دارای بالاترین و پایین‌ترین سطوح برخورداری از شاخصهای توسعهیافتگی و شهرستانهای ایذه، شادگان و اندیکا برخوردارترین شهرستان‌ها و آبادان، رامهرمز و باوی محرومترینها از لحاظ شاخصهای ICT دربین سایر شهرستان‌ها هستند.
کلید واژگان: فناوری اطلاعات و ارتباطات، شکاف دیجیتالی، توسعهیافتگی، استان خوزستان، تکنیک پرومته.
نحوه استناد به مقاله: امانپور، سعید، آموزگار، سارا و عارفی، مسلم (1400)، بررسی و تحلیل فضایی شکاف دیجیتال و سطوح توسعهیافتگی (مطالعه موردی: استان خوزستان)، پژوهشنامه جغرافیا و نظامهای فضایی، 2 (1)، 75- 91. http://jgss.ir/Article/14778
http://jgss.ir/Article/14741
|
[1] 1- نویسنده مسئول مقاله: Amanpour@scu.ac.ir
مقدمه
رشد شهری با سرعت بی‌سابقه ای در سراسر جهان در حال وقوع است و اثرات خارجی آن بر محیط زیست و جامعه آشکار است. امروزه با توسعه‌ی شهرنشینی، جوامع با چالش‌های فراوانی برای ایجاد زیرساخت‌ها و تامین نیازهای روزافزون ساکنین روبرو شده‌اند. پس از گذر عصر کشاورزی و عصر صنعتی، وارد عصر دانش و ارتباطات شده‌ایم و روز به روز فناوری‌ها و تسهیلاتی که ارتباطات و سایر امور را تسهیل می‌کنند وارد زندگی مردم می‌شوند؛ پس می‌توان از این فناوری‌ها در جهت کاهش یا حتی حذف مشکلات پیش روی جوامع استفاده کرد (مهدی‌زاده، 1398: 1). شهرها و کلانشهرها نوع جدیدی از مشکلات را تولید می‌کنند؛ مدیریت زباله، کمبود منابع، آلودگی هوا، نگرانی سلامت انسان، ترافیک و کهنگی زیرساخت‌ها عمده ترین مشکلات موجود در میان پایه فنی، فیزیکی و مشکلات مواد می‌باشند. این بحران‌ها عمدتا ناشی از رشد سریع جمعیت، رشد مصرف منابع طبیعی همراه با صنعتی شدن، شهرنشینی، جهانی شدن، افزایش کشاورزی و شیوه زندگی پرمصرف هستند (بهزادفر، 1382: 18). بیشترین آسیب‌های زیست محیطی و ناپایداری در توسعه از پیامدهای شهرنشینی و توسعه‌ی صنعتی است؛ در نتیجه مهمترین نقاط برای تاثیرگذاری و تغییر جهت به سمت توسعه‌ی پایدار از کانون‌های شهری نشات می‌گیرد.
یكي از مؤلفه‌هاي مهم توسعه به‌ويژه توسعۀ پايدار، توسعۀ متوازن مناطق شهرستاني و روستايي در ابعاد گوناگون است و اين امر، رويكرد جامع‌نگر در برنامه‌هاي توسعه را مي‌طلبد. در شرايط جهان امروز، توسعه مبتني بر فناوري اطلاعات از جمله مؤلفه‌هاي مهم توسعه است كه با توجه به اهميت فناوري اطلاعات، می‌توان از آن به عنوان اهرمي در راستاي كاهش شکاف‌های توسعه ياد كرد (رهگذر، 1389: 3). با شروع هزارۀ سوم، فناوری اطلاعات به عنوان عمده‌ترین محور تحول و توسعه در جهان شناخته شده و دستاوردهای ناشی از آن نیز به گونه ای با زندگی مردم عجین گردیده است که رویگردانی و بی‌توجهی به آن، اختلالی عظیم را در جامعه به وجود می‌آورد (Noveck, 2003: 3). فناوری اطلاعات و ارتباطات بعنوان یکی از عمده‌ترین محورهای تحول و توسعه در جهان امروزی مطرح شده به گونه‌ای که همه خدمات مورد نیاز شهروندی از طریق شبکه‌های اطلاع رسانی تأمین میشود (کیانی، 1390: 4). همچنین روند كنوني كسب وكار مؤيد آن است كه فناوري اطلاعات، جهان شمول شده و به تعميق خود بر جهان ادامه می‌دهد به طوري كه نظام‌هاي اجتماعي بدون به كارگيري مظاهر آن بسختي می‌توانند به حيات خود ادامه دهند (Shwar and Kimbeley, 1999: 17). وجود اختلاف اجتماعی و فرهنگی و تفاوت معنی‌دار در برخورداری از امکانات و همچنین تفاوت بینش و آگاهی موجود در مناطق مختلف یک کشور ناشی از تفاوت در شناخت و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است. مسئله ناشی از آن است که تمرکز قدرت سیاسی و اقتصادی باعث تمرکز امکانات و پتانسیل‌ها در برخی از مناطق میشود و تعداد بسیاری از مناطق دیگر از امکانات و توانایی‌ها محروم می‌مانند. این بدان معناست که از پتانسیل‌های موجود آنها استفاده مناسب نمی‌شود. پیشرفت‌های شگرف فناوری اطلاعات و ارتباطات و مظاهر عینی آن در قالب ابزارها و شیوه‌های نوین ارتباطی، تحول عمیقی در سطوح مختلف زندگی اجتماعی و فعالیت‌های روزمرۀ افراد جامعه ایجاد کرده است. هر چند که به کارگیری دستاوردهای حاصل از این فناوری‌ها در جوامع امروز امری اجتناب ناپذیر است، آشنایی و علاقه‌مندی آحاد و اقشار مختلف جامعه به این پدیده نوین و به تبع آن، رواج استفاده از آن در میان گروه‌های جامعه به دلایل مختلف، یکسان نخواهد بود (حریری و زمانی راد، 1391: 4). نابرابری بهره‌مندی از فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطوح ملی و بین المللی یکی از مهمترین چالش‌های جهانی عصر حاضر است که توجه دولت‌ها، سیاست گذاران و مدیران کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود جلب کرده است. اين نابرابري كه خود را به صورت شكاف ديجيتالي نشان مي‌دهد در كشورهاي كمتر توسعه يافته عميق‌تر است (Marshal, 2004: 22). در سال‌های اخیر توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات تمام جنبه‌های زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده و انسان شهرنشین به دلیل ماهیت وجودی شهر بعنوان یک سیستم پیچیده از این قاعده مستثنی نبوده است. در این بین استان خوزستان نیز با وجود منابع و معادن غنی طبیعی جزء مناطق محروم کشور محسوب میشود که این امر در متفاوت بودن سطوح توسعه یافتگی و همچنین نابرابری در شاخصهای فناوری اطلاعات در شهرستانهای این استان بی تأثیر نبوده است. محرومیت و عدم توسعه استان خوزستان در بین استان‌های کشور و وجود نابرابری در توسعه شهرستانهای این استان سبب شده است تا در این استان و بالاخص در شهرستانهای محروم استان به دلیل کمبود امکانات زیربنایی دستیابی به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی محدود و نابرابر باشد، لذا با توجه به اهمیت موضوع و با هدف بررسی میزان بکارگیری شاخصهای ICT در سطح شهرستانهای استان خوزستان با توجه به میزان برخورداریشان از شاخصهای توسعهیافتگی، این پژوهش می‌کوشد تا با بررسی سطوح توسعهیافتگی شهرستانهای استان و بررسی میزان شکاف دیجیتال (دسترسی به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی) گامی در جهت رفع این نابرابری‌ها بردارد و به سوالات اساسی زیر پاسخ دهد:
· آیا استان خوزستان در بین سطوح توسعه یافته کشور قرار دارد؟
· شاخصهای توسعه یافتگی در شهرستانهای استان خوزستان به ترتیب اولویت کدام هستند؟
· آیا دسترسی به خدمات و امکانات از لحاظ شاخصهای فناوری اطلاعات در شهرستانهای استان خوزستان یکسان است؟
پیشینه‌ی تحقیق:
فهیمه حاج اسماعیلی و همکاران در سال 1397 د