بررسی استقلال ساختاری قوه قضاییه از منظر قانون موضوعه، فقه، اسناد فراملی و سند تحول قضایی، چالش های موجود و راهکارهای برون رفت از آن
الموضوعات : Public law
1 - سطوح عالی و خارج حوزه علمیه، حوزه علمیه قم، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: استقلال قضایی, استقلال قوه قضاییه, قانون اساسی, آیین دادرسی,
ملخص المقالة :
استقلال قضایی و استقلال قوه قضاییه دو مفهوم مرتبط اما مجزا هستند که هر دو در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد تأکید قرار گرفتهاند. استقلال قضایی به معنای استقلال فرد قاضی در رسیدگی به پروندهها و صدور رأی بدون هیچگونه مداخله یا فشار از سوی دیگران است. قانون اساسی ضمانتهای متعددی برای استقلال قاضی در نظر گرفته است، اصل ۵۷ و ۱۵۶ بحث استقلال را اشاره دارد و در همین اصول قانون اساسی، قاضی موظف به رعایت عدالت و استقلال در رسیدگی به پروندهها هست. قانون آیین دادرسی کیفری نیز قواعد و مقرراتی را برای تضمین استقلال قاضی در نظر گرفته است، مانند ممنوعیت دخالت در امور قضایی و لزوم رعایت بیطرفی توسط قاضی. فقه اسلامی نیز بر استقلال قاضی تأکید دارد و معتقد است که قاضی باید در رسیدگی به پروندهها فقط از احکام شرعی و عدالت تبعیت کند. اسناد فراملی مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز بر استقلال قوه قضاییه تأکید دارند و آن را یکی از ارکان اساسی هر نظام حقوقی عادلانه میدانند. سند تحول قضایی نیز در راستای تقویت استقلال قوه قضاییه برنامهها و اقداماتی را در نظر گرفته است. با وجود این ضمانتها و برنامهها، چالشهای متعددی در مسیر تحقق استقلال قوه قضاییه وجود دارد، از جمله دخالتهای سیاسی، کمبود بودجه و امکانات، فساد اداری و قضایی، ضعف در آموزش و توانمندسازی قضات، و عدم وجود قوانین و مقررات شفاف و کارآمد. برای برون رفت از این چالشها لازم است که اقدامات متعددی انجام شود، از جمله تقویت استقلال ساختاری و وظیفهای قوه قضاییه، ارتقای منزلت اجتماعی و اقتصادی قضات، مبارزه با فساد و تطهیر دستگاه قضایی، توسعه آموزش و توانمندسازی قضات، تدوین قوانین و مقررات شفاف و کارآمد، و جلب مشارکت مردم و نهادهای مدنی در نظارت بر عملکرد قوه قضاییه.
حبیبزاده، محمدجعفر؛ کرامت، قاسم؛ شهبازینیا، مرتضی. (۱۳۸۹). استقلال قضایی در نظام حقوقی ایران با مطالعه تطبیقی. پژوهشهای حقوق تطبیقی.
نوبهار، رحیم؛ قاسمی، مجتبی؛ صفاری، فاطمه. (۱۴۰۳). چالشهای تخصیص بهینه منابع مالی به قوه قضاییه در جمهوری اسلامی ایران. نشریه حقوقی دادگستری، دوره ۸۸، شماره ۱۲۷.
قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران. (۱۳۹۹). سند تحول قضایی. تهران: مرکز پژوهشهای قوه قضاییه.
عمید زنجانی، عباسعلی. (۱۳۷۸). فقه و حقوق قضایی در اسلام. تهران: دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۲). حقوق قضایی و استقلال قاضی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ویکی فقه. (بیتا). مدخل استقلال قضایی.
Shetreet, Shimon & Deschênes, Jules. (1985). Judicial Independence: The Contemporary Debate. Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishers.
Russell, Peter H. (2001). Judicial Independence in the Age of Democracy: Critical Perspectives from Around the World. University of Virginia Press.
Bingham, Tom. (2010). The Rule of Law. London: Penguin Books.
United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights. Article 10.
United Nations. (1966). International Covenant on Civil and Political Rights. Article 14.
International Commission of Jurists. (2007). International Principles on the Independence and Accountability of Judges, Lawyers and Prosecutors. Geneva.
American Bar Association. (2011). Judicial Independence: A Cornerstone of Democracy. ABA Publications.
European Commission for Democracy through Law (Venice Commission). (2010). Report on the Independence of the Judicial System. Council of Europe.
References
Habeebzadeh, Mohammad-Jafar; Keramat, Qasem; Shahbazi-Nia, Morteza. (2009). Judicial Independence in the Legal System of Iran with a Comparative Study. Comparative Legal Studies Journal.
Nobehar, Rahim; Ghasemi, Mojtaba; Safari, Fatemeh. (2024). Challenges of Optimal Allocation of Financial Resources to the Judiciary in the Islamic Republic of Iran. Judiciary Legal Journal, Vol. 88, Issue 127.
Judiciary of the Islamic Republic of Iran. (2020). Judicial Transformation Document. Tehran: Research Center of the Judiciary.
Amid Zanjani, Abbas Ali. (1999). Jurisprudence and Judicial Law in Islam. Tehran: University of Tehran.
Katouzian, Nasser. (2003). Judicial Law and the Independence of Judges. Tehran: Shirkat Sahami Ente-shar.
Wiki Fiqh. (No date). Judicial Independence Entry.
Shetreet, Shimon & Deschênes, Jules. (1985). Judicial Independence: The Contemporary Debate. Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishers.
Russell, Peter H. (2001). Judicial Independence in the Age of Democracy: Critical Perspectives from Around the World. University of Virginia Press.
Bingham, Tom. (2010). The Rule of Law. London: Penguin Books.
United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights. Article 10.
United Nations. (1966). International Covenant on Civil and Political Rights. Article 14.
International Commission of Jurists. (2007). International Principles on the Independence and Accountability of Judges, Lawyers and Prosecutors. Geneva.
American Bar Association. (2011). Judicial Independence: A Cornerstone of Democracy. ABA Publications.
European Commission for Democracy through Law (Venice Commission). (2010). Report on the Independence of the Judicial System. Council of Europe.