بررسی مشروعیت جبران خسارت معنوی از منظر فقه امامیه و حقوق ایران
الموضوعات : Private lawخدیجه گنجخانلو 1 , علی اشرف سبحانی 2
1 - گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران
2 - استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، زنجان، ایران
الکلمات المفتاحية: خسارت معنوی, جبران خسارت, حقوق ایران, دیه, حقوق بینالملل, ارزیابی خسارت,
ملخص المقالة :
خسارتهای معنوی به دلایل پیچیدگیهای ماهوی و عدم قابلیت سنجش دقیق، یکی از چالشهای اساسی در سیستمهای حقوقی هستند. در حقوق ایران، جبران خسارت معنوی میتواند از طرق مختلفی همچون عذرخواهی، پرداخت غرامت مالی یا اقدامات نمادین صورت گیرد. در این راستا، روشهای گوناگونی برای ارزیابی خسارت معنوی مطرح شدهاند که شامل معادلسازی مالی، استفاده از تعرفههای قانونی و ارزیابیهای قضائی با توجه به شرایط خاص هر پرونده میشود. در بسیاری از کشورها، مانند فرانسه، روشهایی مشابه با سیستمهای حقوقی ایران برای جبران این نوع خسارتها وجود دارد، با این تفاوت که در برخی موارد، سیستمهای غربی از جبرانهای غیرمالی و حتی جریمههای کیفری برای اعمال عدالت استفاده میکنند. در حقوق اسلامی نیز، خسارت معنوی بهویژه در موارد لطمه به حیثیت و اعتبار فرد از طریق تعزیرات مالی و اقدامات جبرانی همچون دیه یا ارش قابل جبران است. این مقاله به بررسی روشهای مختلف جبران خسارت معنوی در حقوق ایران و مقایسه آن با سیستمهای حقوقی دیگر میپردازد.
قرآن کریم. (بیتا).
آخوندی، محمود. (1376). آیین دادرسی کیفری (چاپ دوم). تهران: جهاد دانشگاهی.
آشوری، محمد. (1376). آیین دادرسی کیفری (چاپ دوم). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
ادریس، عوض احمد. (1372). دیه (ترجمه علیرضا فیض، چاپ اول). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
امامی، سید حسن. (1378). حقوق مدنی (چاپ بیستم). تهران: کتابفروشی اسلامیه.
بجنوردی، حسن. (1410ق). القواعد الفقهیه (چاپ دوم). قم: انتشارات اسماعیلیان.
پروین، فرهاد. (1380). خسارات معنوی در حقوق ایران. تهران: نشر ققنوس.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1368). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1388ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حسینی شیرازی، سید محمد. (1988م). الفقه: القواعد الفقهیه (چاپ دوم). بیروت: دارالعلوم.
حسینی مراغی، میرفتاح. (1417ق). العناوین (چاپ اول). قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حکمتنیا، محمود. (1386). مسئولیت مدنی در فقه امامیه (چاپ اول). قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
خدابخشی، عبدالله. (1388). بیمه و حقوق مسئولیت مدنی (چاپ اول). تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.
زمخشری، محمود بن عمر. (1364ق). الفائق فی غریب الحدیث. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
ساکت، محمد حسین. (1365). نهاد دادرسی در اسلام. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
سلطانینژاد، هدایتالله. (1380). مسئولیت مدنی خسارت معنوی. تهران: نورالثقلین.
سنهوری، عبدالرازق. (بیتا). الوسیط فی شرح القانون المدنی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
شهیدی، سید جعفر. (1371). تاریخ تحلیلی اسلام (چاپ سیزدهم). تهران: مرکز نشر اسلامی.
شهیدی، مهدی. (1382). حقوق مدنی: آثار قراردادها و تعهدات. تهران: انتشارات مجد.
صفایی، حسین. (1355). مفاهیم و ضوابط جدید در حقوق مدنی. تهران: مرکز تحقیقات.
عاطف النقیب، محمد. (1412ق). المسئولیه الناشئه عن فعل الشخصی (چاپ سوم). بیروت: انتشارات عویدات.
علامه مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
عمید زنجانی، عباسعلی. (1382). موجبات ضمان. تهران: نشر میزان.
عوجی، مصطفی. (1995). القانون المدنی (چاپ اول). بیروت: مؤسسه بحسون.
فقیه نَخجیری، حسن. (1351). دعوی خصوصی در دادگاه جزا. تهران.
فیض، علیرضا. (1384). عرف عقلا. تهران: برهان و عرفان، نشریه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
قاسمزاده، مرتضی. (1388). الزامها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد (چاپ هشتم). تهران: نشر میزان.
کاتوزیان، ناصر. (1386). مسئولیت مدنی: ضمان قهری (چاپ هشتم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لورراسا، میشل. (1375). مسئولیت مدنی (ترجمه محمد اشتری). تهران: نشر حقوقدان.
مدنی، سید جلالالدین. (1376). حقوق اساسی. تهران: انتشارات سروش.
مکارم شیرازی، ناصر. (1380). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین(ع).
موسوی خمینی، سید روحالله. (1415ق). کتاب البیع (چاپ چهارم). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
نائینی، میرزا محمد حسین. (1373ق). منیه الطالب فی شرح المکاسب (چاپ اول). بیجا: مکتبه المحمدیه.
نجم جیران، یوسف. (1981). القانون و الجرم و النظریه العامه للموجبات (چاپ دوم). بیروت: منشورات عویدات.
نراقی، احمد بن محمد. (1375ش). عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام. قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
نقیبی، سید ابوالقاسم. (1382). نظریه جبران خسارت به حقوق معنوی کودک. فصلنامه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع). تهران: ندای صادق.
نقیبی، سید ابوالقاسم. (1386). خسارت معنوی در حقوق اسلام، ایران و نظامهای حقوقی معاصر (چاپ دوم). تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
References
The Holy Qur’an(n.d).
Akhundi, Mahmood. (1997 / 1376 SH). Criminal Procedure (2nd ed.). Tehran: Jihād University Press.
Ashouri, Mohammad. (1997 / 1376 SH). Criminal Procedure (2nd ed.). Tehran: The Organization for the Study and Compilation of Humanities Books (SAMT).
Idrīs, ‘Awadh Aḥmad. (1993 / 1372 SH). Diya (translated by ‘Alī Reżā Fayḍ, 1st ed.). Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Imāmī, Sayyid Ḥasan. (1999 / 1378 SH). Civil Law (20th ed.). Tehran: Islāmiyeh Bookstore.
Bejnūrdī, Ḥasan. (1410 AH). Al-Qawā‘id al-Fiqhiyyah (2nd ed.). Qom: Ismā‘īliyyān Publishing.
Parvīn, Farhād. (2001 / 1380 SH). Moral Damages in Iranian Law. Tehran: Qoqnūs Publishing.
Ja‘farī Langrūdī, Mohammad Ja‘far. (1989 / 1368 SH). Legal Terminology. Tehran: Ganj-e Dānesh Publishing.
Ḥurr al-‘Āmilī, Muhammad b. al-Ḥasan. (n.d.). Wasā’il al-Shī‘a ilā Taḥṣīl Masā’il al-Sharī‘a (2nd ed.). Beirut: Dār Iḥyā’ al-Turāth al-‘Arabī.
Ḥusaynī Shīrāzī, Sayyid Muḥammad. (1988 / 1989). Al-Fiqh: Al-Qawā‘id al-Fiqhiyyah (2nd ed.). Beirut: Dār al-‘Ulūm.
Ḥusaynī Marāghī, Mīr Fatḥ. (1417 AH). Al-‘Anwān (1st ed.). Qom: Islamic Publishing Institute.
Ḥikmat-Nīyā, Mahmood. (2007 / 1386 SH). Civil Liability in Imāmī Jurisprudence (1st ed.). Qom: Islamic Sciences and Culture Research Institute.
Khudā-Bakhshī, ‘Abdullāh. (2009 / 1388 SH). Insurance and Civil Liability Law (1st ed.). Tehran: Official Newspaper of the Islamic Republic of Iran.
Zamakhsharī, Mahmood b. ‘Umar. (1985 / 1364 AH). Al-Fā’iq fī Gharīb al-Ḥadīth. Cairo: Dār Iḥyā’ al-Kutub al-‘Arabī.
Sākīt, Muḥammad Ḥusayn. (1986 / 1365 SH). Judicial Institutions in Islam. Mashhad: Astan Quds Razavi Publishing.
Sulṭānī-Najād, Hidāyat-Allah. (2001 / 1380 SH). Civil Liability for Moral Damages. Tehran: Nūr al-Thaqalayn Publishing.
Sanūrī, ‘Abd al-Rāzīq. (n.d.). Al-Wasīṭ fī Sharḥ al-Qānūn al-Madani. Beirut: Dār Iḥyā’ al-Turāth al-‘Arabī.
Shahīdī, Sayyid Ja‘far. (1992 / 1371 SH). Analytical History of Islam (17th ed.). Tehran: Islamic Publishing Center.
Shahīdī, Mahdī. (2003 / 1382 SH). Civil Law: Effects of Contracts and Obligations. Tehran: Majd Publishing.
Ṣafā’ī, Ḥusayn. (1976 / 1355 SH). New Concepts and Standards in Civil Law. Tehran: Research Center.
‘Ātif al-Naqīb, Muḥammad. (1412 AH). Al-Mas’ūliyah al-Nāshi’ah ‘An Fa‘l al-Shakhṣī (3rd ed.). Beirut: ‘Awdāt Publishing.
‘Allāmah Majlisī, Muḥammad Bāqir. (1403 AH). Biḥār al-Anwār. Beirut: Al-Wafā Institute.
‘Amīd Zanjānī, ‘Abbās-‘Alī. (2003 / 1382 SH). Causes of Liability. Tehran: Mīzān Publishing.
‘Awjī, Muṣṭafā. (1995). Al-Qānūn al-Madani (1st ed.). Beirut: Bāḥsūn Publishing.
Faqīh Naḥjīrī, Ḥasan. (1972 / 1351 SH). Private Claims in Criminal Courts. Tehran: n.p.
Fayḍ, ‘Alī-Reżā. (2005 / 1384 SH). The Customs of the People. Tehran: Burhān wa ‘Irfān Publishing, Islamic Azad University of Science and Research.
Qāsim-Zādah, Mortezā. (2009 / 1388 SH). Liabilities and Civil Responsibility without Contracts (8th ed.). Tehran: Mīzān Publishing.
Kātūzīān, Nāṣir. (2007 / 1386 SH). Civil Liability: Non-Contractual Liability (8th ed.). Tehran: University of Tehran Press.
Lorassa, Michel. (1996 / 1375 SH). Civil Liability (translated by Mohammad Shaterī). Tehran: Ḥuqūqdān Publishing.
Madānī, Sayyid Jalāl al-Dīn. (1997 / 1376 SH). Constitutional Law. Tehran: Soroush Publishing.
Makārim Shīrāzī, Nāṣir. (2001 / 1380 SH). Al-Qawā‘id al-Fiqhiyyah. Qom: Madrasah al-Imām Amīr al-Mu’minīn (a).
Mūsawī Khomeinī, Sayyid Ruhollah. (1415 AH). Kitāb al-Bay‘ (4th ed.). Qom: Islamic Publishing Institute.
Nā’īnī, Mīrzā Muḥammad Ḥusayn. (1994 / 1373 SH). Munyat al-Ṭālib fī Sharḥ al-Makāsib (1st ed.). Bijā: Maktabah al-Muḥammadīyah.
Najm Jīrān, Yūsuf. (1981). Al-Qānūn wa al-Jurm wa al-Naẓariyyah al-‘Āmah li-l-Mawjibāt (2nd ed.). Beirut: ‘Awdāt Publishing.
Narāqī, Aḥmad b. Muḥammad. (1996 / 1375 SH). ‘Awā’id al-Ayyām fī Bayān Qawā‘id al-Aḥkām. Qom: Center for Islamic Media Publishing.
Naqībī, Sayyid Abū al-Qāsim. (2003 / 1382 SH). “The Theory of Compensation for Moral Damages of Children.” Islamic Fiqh and Law Quarterly, Imam Sadiq University. Tehran: Nādaye Ṣādiq Publishing.
Naqībī, Sayyid Abū al-Qāsim. (2007 / 1386 SH). Moral Damages in Islamic Law, Iranian Law, and Contemporary Legal Systems (2nd ed.). Tehran: Amirkabir Publishing Institute.