امتداد فلسفه و حکمت اسلامی در اصول استنباط و دانش حقوق و قوانین شرعی یا فقه و اصول امامیه
الموضوعات : رویه در فقه و حقوق اسلامی
1 - گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
الکلمات المفتاحية: فلسفه فقه, فلسفه اصول, حکمت عملی, فلسفه تشریع, نظام ارزشی, امتداد فلسفه. ,
ملخص المقالة :
این پژوهش ناظر به بررسی نسبت میان فلسفه و علم اصول فقه است. فلسفه بهعنوان دانشی بنیادین، با تبیین مبانی هستیشناختی، معرفتشناختی و زبانشناختی، همواره بر روند شکلگیری و تکامل اصول فقه و فقه اثرگذار بوده است. این تأثیر گاه جنبهای بازدارنده داشته؛ چنانکه در عصر اخباریگری سبب رکود اجتهاد شد، و گاه جنبهای سازنده، که با دمیدن روح عقلانیت فلسفی، بنیانهای اصول را استحکام بخشید و عرصههای نوینی را در استنباط گشود. پرسش محوری آن است که فلسفه در چه سطوحی بر علم اصول و فقه تأثیر گذاشته و چه فرصتها و چالشهایی را برای آن فراهم کرده است. اهداف این بررسی عبارت است از: تبیین تأثیر مسائل فلسفی بر نظام کلی فقه، شامل روش و موضوعات آن؛ توضیح نقش قواعد فلسفی در حل مسائل جزئی اصولی؛ شناسایی فرصتهای ناشی از ورود فلسفه به عرصه اجتهاد؛ تحلیل چالشهایی همچون خلط میان واقعیات و اعتباریات؛ و نهایتاً ارائه چارچوبی متوازن برای بهرهگیری از فلسفه بدون تغییر هویت اعتباری اصول فقه. نتایج حاصل نشان میدهد که فلسفه در دو سطح کلی و جزئی بر اصول فقه و فقه تأثیر گذاشته است. در سطح کلی، به شکلگیری نگرش فلسفی به فقه، تقویت نقد اخباریان، تحول در زبان و تفسیر الفاظ، و تبیین ساختار و اهداف کلان فقه یاری رسانده است. در سطح جزئی، قواعدی همچون قاعده الواحد و استحاله تأثیر معدوم بر موجود در مباحث فقهی و اصولی کاربرد یافتهاند. جمعبندی نهایی این است که تعامل نقادانه و سنجیده فلسفه و اصول فقه و فقه میتواند به غنای بیشتر، پویایی و کارآمدی نظام اجتهادی منجر شود.
المصادر:
آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1412ق). كفایة الأصول: الطبقة الثانیة. بیروت: مؤسسه آلالبیت لإحیاء التراث.
آملی، میرزا محمدتقی. (1380ش). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی (12 جلد). تهران: مؤلف.
اشتهاردی، شیخ علیپناه. (1417ق). مدارك العروة. قم: دارالأسوة للطباعة و النشر.
اصفهانی، محمدحسین. (1418ق). حاشیة كتاب المكاسب. قم: أنوار الهدی.
اصفهانی، میرزا مهدی. (1429ق). نهایة الدرایة. بیروت: مؤسسة آلالبیت لإحیاء التراث.
اصفهانی، میرزا مهدی. (1429ق). أبواب الهدی فی بیان طریق الهدایة الإلهیة (به كوشش سیدمحمدباقر نجفی یزدی). قم.
انصاری، مرتضی. (1415ق). كتاب المكاسب. قم: كنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
امامی خوانساری، محمد. (بىتا). الحاشیة الثانیة على المکاسب. قم.
امام خمینی، روحالله. (1410ق). تهذیب الأصول (تقریر جعفر سبحانی). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، روحالله. (1421ق). كتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سیدمصطفی. (1418ق). الخِیارات. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
بحرانی، یوسف بن احمد. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحكام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
جوادى آملی، عبدالله. (1386ش). رحیق مختوم (تدوین حمید پارسانیا). قم: مركز نشر اسراء.
جوادى آملی، عبدالله. (1387ش). عین نضاخ. قم: مركز نشر اسراء.
حسن بن زینالدین. (بىتا). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف. (1387ش). إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی، جمالالدین احمد اسدی. (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1413ق). مختلف الشیعة فی أحكام الشریعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، نجمالدین جعفر (محقق حلی). (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خوانساری، آقا حسین. (بىتا). مشارق الشموس فی شرح الدروس. بىجا.
خویى، ابوالقاسم. (بىتا). مصباح الفقاهة. قم: انتشارات داوری.
خویى، ابوالقاسم. (1422ق). مصباح الأصول. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
خویى، ابوالقاسم. (1422ق). محاضرات فی أصول الفقه. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
روحانی، سیدصادق. (1412ق). فقه الصادق (ع). قم: دارالكتاب.
سبحانی، جعفر. (1424ق). الحج فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سبزواری، سیدعبدالأعلى. (1413ق). مهذب الأحكام. قم: مؤسسة المنار.
سبزواری، ملاهادی. (1413ق). شرح المنظومة (تصحیح حسن حسنزاده آملی). قم: نشر ناب.
سروش، عبدالکریم. (1366ش). تفرج صنع. تهران: نشر سروش.
سیستانی، سیدعلی. (1414ق). الرافد فی علم الأصول (تقریر منیر قطیفی). قم: لیتوگرافی حمید.
شهید اول (عاملی، محمد بن مکی). (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شهید ثانی، زینالدین. (1413ق). مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شیرازی، سیدمحمد. (1387ش). الوصول إلی كفایة الأصول (الطبعة الثانیة). قم: مكتبة الوجدانی.
صدر، محمدباقر. (1421ق). المعالم الجدیدة للأصول. قم: مركز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
صدر، محمدباقر. (1426ق). بحوث فی علم الأصول (تقریر سیدمحمود هاشمی شاهرودی). قم: مؤسسة دائرةالمعارف فقه اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1411ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1385ش). نهایة الحكمة (تصحیح استاد فیاضی). قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (بىتا). حاشیة الكفایة. قم: بنیاد علمی فكری علامه طباطبایی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1428ق). مجموعه رسائل. قم: مكتبة فدك.
عباسی زنجانی، محمدمسعود. (1390ش). ترجمه و شرح كفایة الأصول آخوند خراسانی. قم: دارالفكر.
عبودیت، عبدالرسول. (1385ش). درآمدی به نظام حكمت صدرايی. تهران: سمت.
عاملی، سیدجواد. (1419ق). مفتاح الكرامة. قم: جامعه مدرسین.
عابدی شاهرودی، علی. (1388ش). پژوهش و روششناسی علم اصول. فصلنامه پژوهه، 7.
فیض، علیرضا. (1381ش). مبادی فقه و اصول (ج 13). تهران: دانشگاه تهران.
قزوینی، سیدعلی موسوی. (1427ق). الاجتهاد و التقلید (التعلیقة على معالم الأصول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
کلانتری، میرزا ابوالقاسم. (1425ق). مطارح الأنظار (ج 1). قم: مجمع فكر اسلامی.
گرجی، ابوالقاسم. (1363ش). تأثیر منطق در علم اصول. حوزه، 7.
مكارم شیرازی، ناصر. (1428ق). أنوار الأصول (تقریر احمد قدسی). قم: مدرسة الإمام علی بن أبیطالب (ع).
مطهری، مرتضی. (1375ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی. (1378ش). مجموعه آثار: آشنایی با علوم اسلامی (بخش علم اصول فقه). تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا. (1388ش). اصول الفقه. قم: اسماعیلیان.
میرداماد، محمدباقر. (1367ش). القبسات. تهران: دانشگاه تهران.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1378ق). القوانین المحكمة فی الأصول. قم: كتابفروشی علمیه اسلامی.
نائینی، محمدحسین. (1418ق). رسالة الصلاة فی المشكوك. قم: مؤسسة آلالبیت.
نائینی، محمدحسین. (1411ق). كتاب الصلاة (2 جلد). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
نائینی، محمدحسین. (1373ش). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. تهران: المکتبة المحمدیة.
نراقی، ملا احمد. (1415ق). مستند الشیعة فی أحكام الشریعة. قم: مؤسسة آلالبیت.
نراقی، ملا محمدمهدی. (بىتا). لوامع الأحكام فی فقه شریعة الإسلام. قم.
نراقی، ملا محمدمهدی. (1422ق). مشارق الأحكام. قم: كنگره نراقیین.
نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر). (1404ق). جواهر الكلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر). (1421ق). جواهر الكلام فی ثوبه الجدید. قم: دائرةالمعارف فقه اسلامی.
همدانی، آقارضا. (1416ق). مصباح الفقیه. قم: مؤسسة الجعفریة و مؤسسة النشر الإسلامی.
یزدی، محمدكاظم. (1421ق). حاشیة المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
References
Akhund Khurasani, Muhammad Kazim. (1412 AH). Kifāyat al-Uṣūl, 2nd ed. Beirut: Al al-Bayt Institute for the Revival of Heritage.
Āmulī, Mirza Muhammad-Taqī. (2001 / 1380 SH). Miṣbāḥ al-Hudā fī Sharḥ al-‘Urwat al-Wuthqā (12 vols.). Tehran: Author.
Eshtihārdī, Shaykh ‘Alī-Panāh. (1417 AH). Madārik al-‘Urwa. Qom: Dār al-Uswah.
Isfahānī, Muhammad Ḥusayn. (1418 AH). Ḥāshiyat Kitāb al-Makāsib. Qom: Anwār al-Hudā.
Isfahānī, Mirza Mahdī. (1429 AH). Nihāyat al-Dirāyah. Beirut: Al al-Bayt Institute for the Revival of Heritage.
Isfahānī, Mirza Mahdī. (1429 AH). Abwāb al-Hudā fī Bayān Ṭarīq al-Hidāyah al-Ilāhiyyah (ed. Sayyid Muhammad-Bāqir Najafī Yazdī). Qom.
Ansārī, Murtazā. (1415 AH). Kitāb al-Makāsib. Qom: International Congress of Shaykh al-Aʿẓam Ansārī.
Imāmī Khwānsārī, Muhammad. (n.d.). Al-Ḥāshiyah al-Thāniyah ‘alā al-Makāsib. Qom.
Imam Khomeini, Ruhollah. (1410 AH). Tahdhīb al-Uṣūl (transcribed by Ja‘far Subḥānī). Qom: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works.
Imam Khomeini, Ruhollah. (1421 AH). Kitāb al-Bayʿ. Tehran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works.
Khomeini, Sayyid Muṣṭafā. (1418 AH). Al-Khiyārāt. Tehran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works.
Bahrānī, Yūsuf b. Aḥmad. (1405 AH). Al-Ḥadā’iq al-Nāḍirah fī Aḥkām al-‘Itrah al-Ṭāhirah. Qom: Islamic Publications Office.
Jawādī Āmulī, ‘Abdullāh. (2007 / 1386 SH). Rahiq Makhtūm (ed. Ḥamīd Pārsāniyā). Qom: Isra Publications.
Jawādī Āmulī, ‘Abdullāh. (2008 / 1387 SH). ‘Ayn Naḍḍākh. Qom: Isra Publications.
Hasan b. Zayn al-Dīn (Second Martyr). (n.d.). Ma‘ālim al-Dīn wa Malādh al-Mujtahidīn. Qom: Islamic Publications Office.
Ḥillī, Fakhr al-Muḥaqqiqīn (Muḥammad b. al-Ḥasan b. Yūsuf). (2008 / 1387 SH). Īḍāḥ al-Fawā’id fī Sharḥ Mushkilāt al-Qawā‘id. Qom: Ismā‘īliyyān.
Ḥillī, Jamāl al-Dīn Aḥmad Asadī. (1407 AH). Al-Muhadhdhab al-Bāri‘ fī Sharḥ al-Mukhtaṣar al-Nāfi‘. Qom: Islamic Publications Office.
‘Allāmah Ḥillī, Ḥasan b. Yūsuf. (1413 AH). Mukhtalaf al-Shī‘a fī Aḥkām al-Sharī‘a. Qom: Islamic Publications Office.
Muḥaqqiq al-Ḥillī, Najm al-Dīn Ja‘far. (1408 AH). Sharā’i‘ al-Islām fī Masā’il al-Ḥalāl wa al-Ḥarām. Qom: Ismā‘īliyyān.
Khwānsārī, Āqā Ḥusayn. (n.d.). Mashāriq al-Shumūs fī Sharḥ al-Durūs. n.p.
Khu’ī, Abū al-Qāsim. (n.d.). Miṣbāḥ al-Fiqhah. Qom: Dāwarī Publications.
Khu’ī, Abū al-Qāsim. (1422 AH). Miṣbāḥ al-Uṣūl. Qom: Institute for Revival of the Works of Imam al-Khu’ī.
Khu’ī, Abū al-Qāsim. (1422 AH). Muḥāḍarāt fī Uṣūl al-Fiqh. Qom: Institute for Revival of the Works of Imam al-Khu’ī.
Rūḥānī, Sayyid Ṣādiq. (1412 AH). Fiqh al-Ṣādiq (a). Qom: Dār al-Kitāb.
Subḥānī, Ja‘far. (1424 AH). Al-Ḥajj fī al-Sharī‘ah al-Islāmiyyah al-Gharrā’. Qom: Imam Ṣādiq Institute.
Sabzawārī, Sayyid ‘Abd al-A‘lā. (1413 AH). Muhadhdhab al-Aḥkām. Qom: Al-Manār.
Sabzawārī, Mullā Hādī. (1413 AH). Sharḥ al-Manẓūmah (ed. Ḥasan Ḥasan-Zādah Āmulī). Qom: Naab Publishing.
Soroush, ‘Abdolkarim. (1987 / 1366 SH). Tafarruj-e Ṣun‘. Tehran: Soroush.
Sīstānī, Sayyid ‘Alī. (1414 AH). Al-Rāfid fī ‘Ilm al-Uṣūl (transcribed by Munīr Qaṭīfī). Qom: Hamīd Lithography.
Shahīd Awwal (Muḥammad b. Makī al-‘Āmilī). (1417 AH). Al-Durūs al-Shar‘iyyah fī Fiqh al-Imāmiyyah. Qom: Islamic Publications Office.
Shahīd Thānī, Zayn al-Dīn. (1413 AH). Masālik al-Afhām ilā Tanqīḥ Sharā’i‘ al-Islām. Qom: Islamic Knowledge Institute.
Shīrāzī, Sayyid Muḥammad. (2008 / 1387 SH). Al-Wuṣūl ilā Kifāyat al-Uṣūl (2nd ed.). Qom: Maktabat al-Wajdānī.
Ṣadr, Muḥammad Bāqir. (1421 AH). Al-Ma‘ālim al-Jadīdah li-l-Uṣūl. Qom: Center for Research on Shahīd al-Ṣadr.
Ṣadr, Muḥammad Bāqir. (1426 AH). Buḥūth fī ‘Ilm al-Uṣūl (transcribed by Sayyid Maḥmūd Hāshimī Shahrūdī). Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopedia Foundation.
Ṭabāṭabā’ī, Sayyid Muḥammad-Ḥusayn. (1411 AH). Al-Mīzān fī Tafsīr al-Qur’ān. Beirut: Al-A‘lamī.
Ṭabāṭabā’ī, Sayyid Muḥammad-Ḥusayn. (2006 / 1385 SH). Nihāyat al-Ḥikmah (ed. Ustād Fayyāẓī). Qom: Imam Khomeini Educational Institute.
Ṭabāṭabā’ī, Sayyid Muḥammad-Ḥusayn. (n.d.). Ḥāshiyat al-Kifāyah. Qom: ʿAllāmah Ṭabāṭabā’ī Scientific Foundation.
Ṭabāṭabā’ī, Sayyid Muḥammad-Ḥusayn. (1428 AH). Majmū‘at al-Rasā’il. Qom: Maktabat Fadak.
Abbāsī Zanjānī, Muhammad-Mas‘ūd. (2011 / 1390 SH). Translation and Commentary on Kifāyat al-Uṣūl by Akhund Khurasani. Qom: Dār al-Fikr.
‘Abūdiyyat, ‘Abd al-Rasūl. (2006 / 1385 SH). Introduction to the System of Ṣadrian Philosophy. Tehran: SAMT.
‘Āmilī, Sayyid Jawād. (1419 AH). Miftāḥ al-Karāmah. Qom: Society of Seminary Teachers.
‘Ābedī Shāhrūdī, ‘Alī. (2009 / 1388 SH). “Research Methodology in Uṣūl.” Pajouheh Quarterly, 7.
Fayḍ, Alī-Reżā. (2002 / 1381 SH). Foundations of Fiqh and Uṣūl (Vol. 13). Tehran: University of Tehran.
Qazwīnī, Sayyid ‘Alī Mūsawī. (1427 AH). Al-Ijtihād wa-l-Taqlīd (al-Ta‘liqah ‘alā Ma‘ālim al-Uṣūl). Qom: Islamic Publications Office.
Kalāntarī, Mirzā Abū al-Qāsim. (1425 AH). Maṭāriḥ al-Anẓār (Vol. 1). Qom: Islamic Thought Assembly.
Gorji, Abolqāsem. (1984 / 1363 SH). The Influence of Logic on Uṣūl al-Fiqh. Hawzah Journal, 7.
Makārim Shīrāzī, Nāṣir. (1428 AH). Anwār al-Uṣūl (transcribed by Aḥmad Qoddūsī). Qom: Madrasat Imām ‘Alī b. Abī Ṭālib (a).
Motahhari, Murtazā. (1996 / 1375 SH). The Principles of Philosophy and the Method of Realism. Qom: Sadra.
Motahhari, Murtazā. (1999 / 1378 SH). Collected Works: Introduction to Islamic Sciences (Science of Uṣūl al-Fiqh). Tehran: Sadra.
Muẓaffar, Muḥammad Reżā. (2009 / 1388 SH). Uṣūl al-Fiqh. Qom: Ismā‘īliyyān.
Mīr Dāmād, Muhammad Bāqir. (1988 / 1367 SH). Al-Qabasāt. Tehran: University of Tehran.
Mīrzā-ye Qummī, Abū al-Qāsim b. Muhammad-Ḥasan. (1378 AH). Al-Qawānīn al-Muḥkamah fī al-Uṣūl. Qom: Islamic Bookstore.
Nā’īnī, Muḥammad Ḥusayn. (1418 AH). Risālat al-Ṣalāh fī al-Mashkūk. Qom: Al al-Bayt Institute.
Nā’īnī, Muḥammad Ḥusayn. (1411 AH). Kitāb al-Ṣalāh (2 vols.). Qom: Islamic Publications Office.
Nā’īnī, Muḥammad Ḥusayn. (1994 / 1373 SH). Muniyyat al-Ṭālib fī Ḥāshiyat al-Makāsib. Tehran: Al-Maktabah al-Muḥammadīyah.
Narāqī, Mullā Aḥmad. (1415 AH). Mustanad al-Shī‘ah fī Aḥkām al-Sharī‘ah. Qom: Al al-Bayt Institute.
Narāqī, Mullā Muḥammad-Mahdī. (n.d.). Lawāmi‘ al-Aḥkām fī Fiqh Sharī‘at al-Islām. Qom.
Narāqī, Mullā Muḥammad-Mahdī. (1422 AH). Mashāriq al-Aḥkām. Qom: Naraqī Congress.
Najafī, Muḥammad Ḥasan (Ṣāḥib al-Jawāhir). (1404 AH). Jawāhir al-Kalām fī Sharḥ Sharā‘i‘ al-Islām. Beirut: Dār Iḥyā’ al-Turāth al-‘Arabī.
Najafī, Muḥammad Ḥasan. (1421 AH). Jawāhir al-Kalām fī Thawbih al-Jadīd. Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopedia.
Hamadānī, Āqā Reżā. (1416 AH). Miṣbāḥ al-Faqīh. Qom: Al-Ja‘fariyyah & Islamic Publishing Institute.
Yazdī, Muḥammad Kāẓim. (1421 AH). Ḥāshiyat al-Makāsib. Qom: Ismā‘īliyyān.
آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1412ق). كفایة الأصول: الطبقة الثانیة. بیروت: مؤسسه آلالبیت لإحیاء التراث.
آملی، میرزا محمدتقی. (1380ش). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی (12 جلد). تهران: مؤلف.
اشتهاردی، شیخ علیپناه. (1417ق). مدارك العروة. قم: دارالأسوة للطباعة و النشر.
اصفهانی، محمدحسین. (1418ق). حاشیة كتاب المكاسب. قم: أنوار الهدی.
اصفهانی، میرزا مهدی. (1429ق). نهایة الدرایة. بیروت: مؤسسة آلالبیت لإحیاء التراث.
اصفهانی، میرزا مهدی. (1429ق). أبواب الهدی فی بیان طریق الهدایة الإلهیة (به كوشش سیدمحمدباقر نجفی یزدی). قم.
انصاری، مرتضی. (1415ق). كتاب المكاسب. قم: كنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
امامی خوانساری، محمد. (بىتا). الحاشیة الثانیة على المکاسب. قم.
امام خمینی، روحالله. (1410ق). تهذیب الأصول (تقریر جعفر سبحانی). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، روحالله. (1421ق). كتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سیدمصطفی. (1418ق). الخِیارات. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
بحرانی، یوسف بن احمد. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحكام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
جوادى آملی، عبدالله. (1386ش). رحیق مختوم (تدوین حمید پارسانیا). قم: مركز نشر اسراء.
جوادى آملی، عبدالله. (1387ش). عین نضاخ. قم: مركز نشر اسراء.
حسن بن زینالدین. (بىتا). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف. (1387ش). إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حلی، جمالالدین احمد اسدی. (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی). (1413ق). مختلف الشیعة فی أحكام الشریعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، نجمالدین جعفر (محقق حلی). (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خوانساری، آقا حسین. (بىتا). مشارق الشموس فی شرح الدروس. بىجا.
خویى، ابوالقاسم. (بىتا). مصباح الفقاهة. قم: انتشارات داوری.
خویى، ابوالقاسم. (1422ق). مصباح الأصول. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
خویى، ابوالقاسم. (1422ق). محاضرات فی أصول الفقه. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
روحانی، سیدصادق. (1412ق). فقه الصادق (ع). قم: دارالكتاب.
سبحانی، جعفر. (1424ق). الحج فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سبزواری، سیدعبدالأعلى. (1413ق). مهذب الأحكام. قم: مؤسسة المنار.
سبزواری، ملاهادی. (1413ق). شرح المنظومة (تصحیح حسن حسنزاده آملی). قم: نشر ناب.
سروش، عبدالکریم. (1366ش). تفرج صنع. تهران: نشر سروش.
سیستانی، سیدعلی. (1414ق). الرافد فی علم الأصول (تقریر منیر قطیفی). قم: لیتوگرافی حمید.
شهید اول (عاملی، محمد بن مکی). (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شهید ثانی، زینالدین. (1413ق). مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شیرازی، سیدمحمد. (1387ش). الوصول إلی كفایة الأصول (الطبعة الثانیة). قم: مكتبة الوجدانی.
صدر، محمدباقر. (1421ق). المعالم الجدیدة للأصول. قم: مركز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
صدر، محمدباقر. (1426ق). بحوث فی علم الأصول (تقریر سیدمحمود هاشمی شاهرودی). قم: مؤسسة دائرةالمعارف فقه اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1411ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1385ش). نهایة الحكمة (تصحیح استاد فیاضی). قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (بىتا). حاشیة الكفایة. قم: بنیاد علمی فكری علامه طباطبایی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1428ق). مجموعه رسائل. قم: مكتبة فدك.
عباسی زنجانی، محمدمسعود. (1390ش). ترجمه و شرح كفایة الأصول آخوند خراسانی. قم: دارالفكر.
عبودیت، عبدالرسول. (1385ش). درآمدی به نظام حكمت صدرايی. تهران: سمت.
عاملی، سیدجواد. (1419ق). مفتاح الكرامة. قم: جامعه مدرسین.
عابدی شاهرودی، علی. (1388ش). پژوهش و روششناسی علم اصول. فصلنامه پژوهه، 7.
فیض، علیرضا. (1381ش). مبادی فقه و اصول (ج 13). تهران: دانشگاه تهران.
قزوینی، سیدعلی موسوی. (1427ق). الاجتهاد و التقلید (التعلیقة على معالم الأصول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
کلانتری، میرزا ابوالقاسم. (1425ق). مطارح الأنظار (ج 1). قم: مجمع فكر اسلامی.
گرجی، ابوالقاسم. (1363ش). تأثیر منطق در علم اصول. حوزه، 7.
مكارم شیرازی، ناصر. (1428ق). أنوار الأصول (تقریر احمد قدسی). قم: مدرسة الإمام علی بن أبیطالب (ع).
مطهری، مرتضی. (1375ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی. (1378ش). مجموعه آثار: آشنایی با علوم اسلامی (بخش علم اصول فقه). تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا. (1388ش). اصول الفقه. قم: اسماعیلیان.
میرداماد، محمدباقر. (1367ش). القبسات. تهران: دانشگاه تهران.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1378ق). القوانین المحكمة فی الأصول. قم: كتابفروشی علمیه اسلامی.
نائینی، محمدحسین. (1418ق). رسالة الصلاة فی المشكوك. قم: مؤسسة آلالبیت.
نائینی، محمدحسین. (1411ق). كتاب الصلاة (2 جلد). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
نائینی، محمدحسین. (1373ش). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. تهران: المکتبة المحمدیة.
نراقی، ملا احمد. (1415ق). مستند الشیعة فی أحكام الشریعة. قم: مؤسسة آلالبیت.
نراقی، ملا محمدمهدی. (بىتا). لوامع الأحكام فی فقه شریعة الإسلام. قم.
نراقی، ملا محمدمهدی. (1422ق). مشارق الأحكام. قم: كنگره نراقیین.
نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر). (1404ق). جواهر الكلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر). (1421ق). جواهر الكلام فی ثوبه الجدید. قم: دائرةالمعارف فقه اسلامی.
همدانی، آقارضا. (1416ق). مصباح الفقیه. قم: مؤسسة الجعفریة و مؤسسة النشر الإسلامی.
یزدی، محمدكاظم. (1421ق). حاشیة المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
References
Akhund Khurasani, Muhammad Kazim. (1412 AH). Kifāyat al-Uṣūl, 2nd ed. Beirut: Al al-Bayt Institute for the Revival of Heritage.
Āmulī, Mirza Muhammad-Taqī. (2001 / 1380 SH). Miṣbāḥ al-Hudā fī Sharḥ al-‘Urwat al-Wuthqā (12 vols.). Tehran: Author.
Eshtihārdī, Shaykh ‘Alī-Panāh. (1417 AH). Madārik al-‘Urwa. Qom: Dār al-Uswah.
Isfahānī, Muhammad Ḥusayn. (1418 AH). Ḥāshiyat Kitāb al-Makāsib. Qom: Anwār al-Hudā.
Isfahānī, Mirza Mahdī. (1429 AH). Nihāyat al-Dirāyah. Beirut: Al al-Bayt Institute for the Revival of Heritage.
Isfahānī, Mirza Mahdī. (1429 AH). Abwāb al-Hudā fī Bayān Ṭarīq al-Hidāyah al-Ilāhiyyah (ed. Sayyid Muhammad-Bāqir Najafī Yazdī). Qom.
Ansārī, Murtazā. (1415 AH). Kitāb al-Makāsib. Qom: International Congress of Shaykh al-Aʿẓam Ansārī.
Imāmī Khwānsārī, Muhammad. (n.d.). Al-Ḥāshiyah al-Thāniyah ‘alā al-Makāsib. Qom.
Imam Khomeini, Ruhollah. (1410 AH). Tahdhīb al-Uṣūl (transcribed by Ja‘far Subḥānī). Qom: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works.
Imam Khomeini, Ruhollah. (1421 AH). Kitāb al-Bayʿ. Tehran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works.
Khomeini, Sayyid Muṣṭafā. (1418 AH). Al-Khiyārāt. Tehran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works.
Bahrānī, Yūsuf b. Aḥmad. (1405 AH). Al-Ḥadā’iq al-Nāḍirah fī Aḥkām al-‘Itrah al-Ṭāhirah. Qom: Islamic Publications Office.
Jawādī Āmulī, ‘Abdullāh. (2007 / 1386 SH). Rahiq Makhtūm (ed. Ḥamīd Pārsāniyā). Qom: Isra Publications.
Jawādī Āmulī, ‘Abdullāh. (2008 / 1387 SH). ‘Ayn Naḍḍākh. Qom: Isra Publications.
Hasan b. Zayn al-Dīn (Second Martyr). (n.d.). Ma‘ālim al-Dīn wa Malādh al-Mujtahidīn. Qom: Islamic Publications Office.
Ḥillī, Fakhr al-Muḥaqqiqīn (Muḥammad b. al-Ḥasan b. Yūsuf). (2008 / 1387 SH). Īḍāḥ al-Fawā’id fī Sharḥ Mushkilāt al-Qawā‘id. Qom: Ismā‘īliyyān.
Ḥillī, Jamāl al-Dīn Aḥmad Asadī. (1407 AH). Al-Muhadhdhab al-Bāri‘ fī Sharḥ al-Mukhtaṣar al-Nāfi‘. Qom: Islamic Publications Office.
‘Allāmah Ḥillī, Ḥasan b. Yūsuf. (1413 AH). Mukhtalaf al-Shī‘a fī Aḥkām al-Sharī‘a. Qom: Islamic Publications Office.
Muḥaqqiq al-Ḥillī, Najm al-Dīn Ja‘far. (1408 AH). Sharā’i‘ al-Islām fī Masā’il al-Ḥalāl wa al-Ḥarām. Qom: Ismā‘īliyyān.
Khwānsārī, Āqā Ḥusayn. (n.d.). Mashāriq al-Shumūs fī Sharḥ al-Durūs. n.p.
Khu’ī, Abū al-Qāsim. (n.d.). Miṣbāḥ al-Fiqhah. Qom: Dāwarī Publications.
Khu’ī, Abū al-Qāsim. (1422 AH). Miṣbāḥ al-Uṣūl. Qom: Institute for Revival of the Works of Imam al-Khu’ī.
Khu’ī, Abū al-Qāsim. (1422 AH). Muḥāḍarāt fī Uṣūl al-Fiqh. Qom: Institute for Revival of the Works of Imam al-Khu’ī.
Rūḥānī, Sayyid Ṣādiq. (1412 AH). Fiqh al-Ṣādiq (a). Qom: Dār al-Kitāb.
Subḥānī, Ja‘far. (1424 AH). Al-Ḥajj fī al-Sharī‘ah al-Islāmiyyah al-Gharrā’. Qom: Imam Ṣādiq Institute.
Sabzawārī, Sayyid ‘Abd al-A‘lā. (1413 AH). Muhadhdhab al-Aḥkām. Qom: Al-Manār.
Sabzawārī, Mullā Hādī. (1413 AH). Sharḥ al-Manẓūmah (ed. Ḥasan Ḥasan-Zādah Āmulī). Qom: Naab Publishing.
Soroush, ‘Abdolkarim. (1987 / 1366 SH). Tafarruj-e Ṣun‘. Tehran: Soroush.
Sīstānī, Sayyid ‘Alī. (1414 AH). Al-Rāfid fī ‘Ilm al-Uṣūl (transcribed by Munīr Qaṭīfī). Qom: Hamīd Lithography.
Shahīd Awwal (Muḥammad b. Makī al-‘Āmilī). (1417 AH). Al-Durūs al-Shar‘iyyah fī Fiqh al-Imāmiyyah. Qom: Islamic Publications Office.
Shahīd Thānī, Zayn al-Dīn. (1413 AH). Masālik al-Afhām ilā Tanqīḥ Sharā’i‘ al-Islām. Qom: Islamic Knowledge Institute.
Shīrāzī, Sayyid Muḥammad. (2008 / 1387 SH). Al-Wuṣūl ilā Kifāyat al-Uṣūl (2nd ed.). Qom: Maktabat al-Wajdānī.
Ṣadr, Muḥammad Bāqir. (1421 AH). Al-Ma‘ālim al-Jadīdah li-l-Uṣūl. Qom: Center for Research on Shahīd al-Ṣadr.
Ṣadr, Muḥammad Bāqir. (1426 AH). Buḥūth fī ‘Ilm al-Uṣūl (transcribed by Sayyid Maḥmūd Hāshimī Shahrūdī). Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopedia Foundation.
Ṭabāṭabā’ī, Sayyid Muḥammad-Ḥusayn. (1411 AH). Al-Mīzān fī Tafsīr al-Qur’ān. Beirut: Al-A‘lamī.
Ṭabāṭabā’ī, Sayyid Muḥammad-Ḥusayn. (2006 / 1385 SH). Nihāyat al-Ḥikmah (ed. Ustād Fayyāẓī). Qom: Imam Khomeini Educational Institute.
Ṭabāṭabā’ī, Sayyid Muḥammad-Ḥusayn. (n.d.). Ḥāshiyat al-Kifāyah. Qom: ʿAllāmah Ṭabāṭabā’ī Scientific Foundation.
Ṭabāṭabā’ī, Sayyid Muḥammad-Ḥusayn. (1428 AH). Majmū‘at al-Rasā’il. Qom: Maktabat Fadak.
Abbāsī Zanjānī, Muhammad-Mas‘ūd. (2011 / 1390 SH). Translation and Commentary on Kifāyat al-Uṣūl by Akhund Khurasani. Qom: Dār al-Fikr.
‘Abūdiyyat, ‘Abd al-Rasūl. (2006 / 1385 SH). Introduction to the System of Ṣadrian Philosophy. Tehran: SAMT.
‘Āmilī, Sayyid Jawād. (1419 AH). Miftāḥ al-Karāmah. Qom: Society of Seminary Teachers.
‘Ābedī Shāhrūdī, ‘Alī. (2009 / 1388 SH). “Research Methodology in Uṣūl.” Pajouheh Quarterly, 7.
Fayḍ, Alī-Reżā. (2002 / 1381 SH). Foundations of Fiqh and Uṣūl (Vol. 13). Tehran: University of Tehran.
Qazwīnī, Sayyid ‘Alī Mūsawī. (1427 AH). Al-Ijtihād wa-l-Taqlīd (al-Ta‘liqah ‘alā Ma‘ālim al-Uṣūl). Qom: Islamic Publications Office.
Kalāntarī, Mirzā Abū al-Qāsim. (1425 AH). Maṭāriḥ al-Anẓār (Vol. 1). Qom: Islamic Thought Assembly.
Gorji, Abolqāsem. (1984 / 1363 SH). The Influence of Logic on Uṣūl al-Fiqh. Hawzah Journal, 7.
Makārim Shīrāzī, Nāṣir. (1428 AH). Anwār al-Uṣūl (transcribed by Aḥmad Qoddūsī). Qom: Madrasat Imām ‘Alī b. Abī Ṭālib (a).
Motahhari, Murtazā. (1996 / 1375 SH). The Principles of Philosophy and the Method of Realism. Qom: Sadra.
Motahhari, Murtazā. (1999 / 1378 SH). Collected Works: Introduction to Islamic Sciences (Science of Uṣūl al-Fiqh). Tehran: Sadra.
Muẓaffar, Muḥammad Reżā. (2009 / 1388 SH). Uṣūl al-Fiqh. Qom: Ismā‘īliyyān.
Mīr Dāmād, Muhammad Bāqir. (1988 / 1367 SH). Al-Qabasāt. Tehran: University of Tehran.
Mīrzā-ye Qummī, Abū al-Qāsim b. Muhammad-Ḥasan. (1378 AH). Al-Qawānīn al-Muḥkamah fī al-Uṣūl. Qom: Islamic Bookstore.
Nā’īnī, Muḥammad Ḥusayn. (1418 AH). Risālat al-Ṣalāh fī al-Mashkūk. Qom: Al al-Bayt Institute.
Nā’īnī, Muḥammad Ḥusayn. (1411 AH). Kitāb al-Ṣalāh (2 vols.). Qom: Islamic Publications Office.
Nā’īnī, Muḥammad Ḥusayn. (1994 / 1373 SH). Muniyyat al-Ṭālib fī Ḥāshiyat al-Makāsib. Tehran: Al-Maktabah al-Muḥammadīyah.
Narāqī, Mullā Aḥmad. (1415 AH). Mustanad al-Shī‘ah fī Aḥkām al-Sharī‘ah. Qom: Al al-Bayt Institute.
Narāqī, Mullā Muḥammad-Mahdī. (n.d.). Lawāmi‘ al-Aḥkām fī Fiqh Sharī‘at al-Islām. Qom.
Narāqī, Mullā Muḥammad-Mahdī. (1422 AH). Mashāriq al-Aḥkām. Qom: Naraqī Congress.
Najafī, Muḥammad Ḥasan (Ṣāḥib al-Jawāhir). (1404 AH). Jawāhir al-Kalām fī Sharḥ Sharā‘i‘ al-Islām. Beirut: Dār Iḥyā’ al-Turāth al-‘Arabī.
Najafī, Muḥammad Ḥasan. (1421 AH). Jawāhir al-Kalām fī Thawbih al-Jadīd. Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopedia.
Hamadānī, Āqā Reżā. (1416 AH). Miṣbāḥ al-Faqīh. Qom: Al-Ja‘fariyyah & Islamic Publishing Institute.
Yazdī, Muḥammad Kāẓim. (1421 AH). Ḥāshiyat al-Makāsib. Qom: Ismā‘īliyyān.