تحلیل اتصال نوسانات متغیرهای اقتصادی و محیط زیستی در ایران (2006-2023)
الموضوعات : environmental economy
سعید کیان پور
1
,
محسن حاجیان
2
,
سپیده عظیمی
3
1 - استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - مربی گروه علوم پایه، دانشگاه ملی مهارت، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: اتصال نوسانات, چارک واریانس خودرگرسیون, متغیرهای اقتصادی- محیطزیستی, ایران,
ملخص المقالة :
تعاملات پویای متغیرهای اقتصادی و محیطزیستی در ایران، با توجه به چالشهای جهانیشدن و تغییرات اقلیمی، اهمیت فزایندهای یافته است. این پژوهش با بهرهگیری از رویکرد چارک واریانس خودرگرسیون (QVAR) به بررسی اتصال نوسانات میان متغیرهای اقتصادی (شاخص اقتصادی، پیچیدگی اقتصادی، جهانیشدن) و محیطزیستی (انتشار دیاکسید کربن) طی بازه ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۳ پرداخته است. هدف مطالعه، تحلیل تعاملات این متغیرها در چارکهای ۲۵ام، ۵۰ام و ۷۵ام و شناسایی نقش آنها بهعنوان انتقالدهنده یا دریافتکننده نوسانات در دورههای عادی و بحرانی بود. دادههای سالانه پس از پیشپردازش و تفاوتگیری با آزمون ریشه واحد (ADF) ایستا شده و با شاخصهای سرریز نوسانات(TCI، NET، TO،FROM) و شبکههای اتصال تحلیل شدند. یافتهها نشان داد که شاخص کل اتصال (TCI) در چارک ۷۵ام (شرایط بحرانی) به 84/33 و در چارک ۵۰ام (شرایط عادی) به 13/17 میرسد، که الگویی U شکل را تأیید میکند. شاخص اقتصادی و پیچیدگی اقتصادی در بحرانهایی نظیر بحران مالی جهانی (۲۰۰۶-۲۰۱۰)، بحران چین (۲۰۱۴-۲۰۱۷) و جنگ روسیه و اوکراین (۲۰۲۱-۲۰۲۳) انتقالدهندگان اصلی نوسانات بودند، در حالی که دیاکسید کربن گیرنده باقی ماند، که نشاندهنده آسیبپذیری محیطزیست ایران در برابر شوکهای اقتصادی است. جهانیشدن در شرایط آرام و بحرانی گیرنده بود و در همهگیری کووید-۱۹ (۲۰۱۹-۲۰۲۲) و بحران بانک سیلیکون ولی (۲۰۲۲-۲۰۲۳) آسیبپذیری بیشتری نشان داد. اوج TCI در سال ۲۰۱۴ با افت قیمت نفت همزمان بود، که نقش کلیدی متغیرهای اقتصادی را برجسته میکند. این یافتهها بر تقویت پیچیدگی اقتصادی با تمرکز بر صنایع سبز و مدیریت فعال جهانیشدن در بحرانها تأکید دارند.
ابوالحسنی، اصغر، متقی، سمیرا و فرهادی، احسان . (1398). بررسی تحلیلی ارتباط آلودگی محیطزیست و رشد اقتصادی (فرضیه کوزنتس) با تأکید بر نقش آموزش. فصلنامه علمی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، 8(1)، 105-116. https://doi.org/10.30473/ee.2019.6328
ابوالقاسمی، مهناز، موسویرینه، سیده مهسا، و یوسفی، حسین. (۱۳۹۸). ردپای کربن و روشهای محاسبه آن با تأکید بر تولید برق از منابع فسیلی و تجدیدپذیر. نشریه انرژیهای تجدیدپذیر و نو، 6(2)، 31-41.
آشنا، ملیحه، و حسینآبادی، سعید. (۱۳۹۹). ارزیابی عوامل مؤثر بر تغییرات انتشار دیاکسیدکربن در ایران با تأکید بر نقش شهرنشینی؛ روش تحلیل تجزیه. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 9(2)، 145-163. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23221682.1399.9.2.8.8
انصاری نسب، مسلم، و بیدمال، نجمه. (1400). اثر انتشار آلاینده های محیطی (دی اکسید کربن) بر امید به زندگی مردان و زنان در ایران. سلامت و محیط زیست، (4)14، 747-762.
بخشی، رضا. (۱۴۰۳). ارزیابی زیستمحیطی نیروگاههای تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر تولید برق از منظر انتشار CO₂. پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران. https://doi.org/10.22054/jiee.2024.78595.2074
خاکی، نرگس، خورسندی، مرتضی، محمدی، تیمور، فریدزاد، علی و عزیزی، زهرا. (1400). تأثیر شاخص پیچیدگی اقتصادی بر انتشار گازهای گلخانهای در کشورهای منتخب صادرکننده نفت: رویکرد مدل رگرسیون انتقال ملایم پانلی (PSTR). پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، 10(39)، 99-125. https://doi.org/10.22054/jiee.2022.67727.1911
رشیدی، علی، نظری کودهی، سعید، پایدار راوندی، رامین، شاهحسینی، امید، و کوکبپیک، آرش. (۱۳۹۶). تعیین سهم عوامل مؤثر بر انتشار CO₂ از نیروگاههای حرارتی کشور با استفاده از مدل STIRPAT. مطالعات علوم محیطزیست، 2(1)، 38-25.
زروکی، شهریار، یوسفی بارفروشی، آرمان و فتح الله زاده، امیرحسین . (1401). تحلیلی جامع از اثر جهانیشدن بر آلایندگی محیطزیست در ایران با تأکید بر ابعاد سهگانه و اجزای دوگانه. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری، 19(4)، 1-41. https://doi.org/10.22055/jqe.2021.33177.2239
عبدالهی آرانی، مصعب، منصوری، نسرین، جانی، سیاوش، و آقایی، نوشین. (۱۴۰۱). انتشار دیاکسیدکربن و رشد اقتصادی: تحلیلی فضایی در میان استانهای ایران. پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، 13(49)، 54-33. https://doi.org/10.30473/egdr.2022.60860.6310
عزیزی، زهرا، دارایی، فاطمه، و ناصری بروجنی، علیرضا. (۱۳۹۸). تأثیر پیچیدگی اقتصادی بر آلودگی محیطزیست. تحلیلهای اقتصادی توسعه ایران، 7(2)، 201-219. https://doi.org/10.22051/edp.2020.29451.1225
لعل خضری، حمید، و آشنا، ملیحه. (۱۴۰۱). رابطهی پیچیدگی اقتصادی و انتشار دیاکسیدکربن در ایران با استفاده از الگوی غیرخطی NARDL. فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 11(42)، 251-277. https://doi.org/10.22084/aes.2021.24941.3349
هاشمی، عبدالرحیم، فرهنگ، امیرعلی، و محمدپور، علی. (۱۴۰۲). اثر گردشگری و رشد اقتصادی بر انتشار گاز دیاکسیدکربن (با استفاده از روش غیرخطی ARDL). برنامهریزی و توسعه گردشگری، 12(44)، 33-56. https://doi.org/10.22080/jtpd.2023.24485.3747
Ahmed, Z., Adebayo, T. S., Udemba, E. N., Murshed, M., & Kirikkaleli, D. (2021). Effects of economic complexity, economic growth, and renewable energy technology budgets on ecological footprint: the role of democratic accountability. Environmental Science and Pollution Research, 1–16. https://doi.org/10.1007/S11356-021-17673-2
Bandyopadhyay, S. (2017). Evaluating sustainable economic development. Clean Technologies and Environmental Policy, 19(7), 1815–1816. https://doi.org/10.1007/S10098-017-1400-7
Can, M., & Gozgor, G. (2017). The impact of economic complexity on carbon emissions: Evidence from France. Environmental Science and Pollution Research, 24(19), 16364–16370. https://doi.org/10.1007/s11356-017-9219-7
De Cunzo, F., Petri, A., Zaccaria, A., & Sbardella, A. (2022). The trickle down from environmental innovation to productive complexity. Dental Science Reports, 12(1). https://doi.org/10.1038/s41598-022-25940-6
Demiral, M., & Akça, E. E. (2022). Economic complexity–carbonization nexus in the European Union: A heterogeneous panel data analysis. Energy Sources Part B - Economics, Planning and Policy, 17(1). https://doi.org/10.1080/15567249.2022.2046210
Fazlly, S. K., & Safiullah, K. (2024). The Impacts of Globalization, Economic Growth, Population and Urbanization on Carbon Dioxide Emissions in Afghanistan. Nangarhar University International Journal of Biosciences, 03(ICCC(special)), 376–379. https://doi.org/10.70436/nuijb.v3i02.243
Globalization and Environmental Justice (pp. 50–61). (2023). IGI Global eBooks. https://doi.org/10.4018/978-1-6684-7188-3.ch004
Grossman, G. M., & Krueger, A. B. (1991). Environmental impacts of a North American Free Trade Agreement. NBER Working Paper No. 3914. National Bureau of Economic Research. https://doi.org/10.3386/w3914
Güneri, B., & Yalta, A. Y. (2020). Does economic complexity reduce output volatility in developing countries. Bulletin of Economic Research, 73(3), 411–431. https://doi.org/10.1111/BOER.12257
Hasper, M. (2009). Green Technology in Developing Countries: Creating Accessibility Through a Global Exchange Forum. Duke Law and Technology Review, 7(1), 1–14.
Hidalgo, C. A., & Hausmann, R. (2009). The building blocks of economic complexity. Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(26), 10570–10575. https://doi.org/10.1073/pnas.0900943106
Huo, C., Hameed, J., Sharif, A., Albasher, G., AlAmri, O. D., Alsultan, N., & Baig, N. ul-ain. (2022). Recent scenario and nexus of globalization to CO₂ emissions: Evidence from wavelet and Quantile on Quantile Regression approach. Environmental Research, 212, 113067. https://doi.org/10.1016/j.envres.2022.113067
Kwakwa, P. A. (2021). The carbon dioxide emissions effect of income growth, electricity consumption and electricity power crisis. Management of Environmental Quality, 32(3), 470-487. https://doi.org/10.1108/MEQ-11-2020-0264
Liobikienė, G., & Butkus, M. (2019). Scale, composition, and technique effects through which the economic growth, foreign direct investment, urbanization, and trade affect greenhouse gas emissions. Renewable Energy, 132, 1310–1322. https://doi.org/10.1016/j.renene.2018.09.032
Marsiglio, S., Marsiglio, S., Masoudi, N., & Masoudi, N. (2021). Transboundary Pollution Control and Competitiveness Concerns in a Two-Country Differential Game. Environmental Modeling & Assessment, 1–14. https://doi.org/10.1007/S10666-021-09768-4
Mealy, P., Farmer, J. D., Farmer, J. D., & Teytelboym, A. (2017). A New Interpretation of the Economic Complexity Index. Social Science Research Network. https://doi.org/10.2139/SSRN.3075591
Muhammad, B., & Khan, M. K. (2021). Foreign direct investment inflow, economic growth, energy consumption, globalization, and carbon dioxide emission around the world. Environmental Science and Pollution Research, 28(39), 55643–55654. https://doi.org/10.1007/S11356-021-14857-8
Nan, S., Huo, Y., You, W., & Guo, Y. (2022). Globalization spatial spillover effects and carbon emissions: What is the role of economic complexity? Energy Economics, 112, 106184. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2022.106184
Naimoğlu, M., & Akal, M. (2024). Relationship Between Economic Complexity, Globalization, Energy Sources and Environmental Sustainability. Politicka Ekonomie, 72(6), 985–1013. https://doi.org/10.18267/j.polek.1446
Neagu, O. (2019). The link between economic complexity and carbon emissions in the European Union countries: A model based on the Environmental Kuznets Curve (EKC) approach. Sustainability, 11(17), 4753. https://doi.org/10.3390/su11174753
Peng, J., Fu, S., & Liu, Y. (2019). Research on the impact of Technology Trade on Energy efficiency. 236–241. https://doi.org/10.2991/IAFSM-18.2019.36
Shakeel, S. R., & Rajala, A. (2021). Business Model Innovation in Energy Businesses: Driving Factors, Trends and Implications for the Future (pp. 35–41). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-80876-1_6
Sierra-Suárez, L. P., Collazos-Rodríguez, J. A., Sanabria-Domínguez, J. A., & Vidal-Alejandro, P. (2017). La construcción de indicadores de la actividad económica: una revisión bibliográfica. Apuntes Del CENES, 36(64), 79–107. https://doi.org/10.19053/01203053.V36.N64.2017.5132
Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65–94. https://doi.org/10.2307/1884513
Stojanović, S. (2018). Globalization of the world economy and changes in the organization and management. 28(5), 1511–1519. https://doi.org/10.35120/KIJ28051511S
Strauss, B. H., Kulp, S., Rasmussen, D. J., & Levermann, A. (2021). Unprecedented threats to cities from multi-century sea level rise. Environmental Research Letters, 16(11), 114015. https://doi.org/10.1088/1748-9326/AC2E6B
Tekbaş, M., & Tutumlu, H. (2023). The relationship between economic growth, economic complexity, renewable energy consumption and CO₂ emission: The case of Turkey. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi. https://doi.org/10.54429/seyad.1311540
Tomashuk, I. (2022). The influence of globalization processes on modern economic systems. Економіка, Фінанси, Менеджмент: Актуальні Питання Науки і Практики, 1(59), 153–165. https://doi.org/10.37128/2411-4413-2022-1-11
Ulucak, R., Koçak, E., Erdoğan, S., & Kassouri, Y. (2020). Investigating the non-linear effects of globalization on material consumption in the EU countries: Evidence from PSTR estimation. Resources Policy, 67, 101667. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2020.101667
Wang, Y., Zhou, T., Chen, H., & Rong, Z. (2019). Environmental Homogenization or Heterogenization? The Effects of Globalization on Carbon Dioxide Emissions, 1970–2014. Sustainability, 11(10), 2752. https://doi.org/10.3390/SU11102752
Weiss, B., & Obi, M. (2016). Climate Change Mitigation and Clean Energy Technology Policies (pp. 75–106). Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-33957-3_5
World Commission on Environment and Development (WCED). (1987). Our Common Future. Oxford University Press.
Xia, Y., Sun, G., Wang, Y., Yang, Q., Wang, Q., & Ba, S. (2024). A novel carbon emission estimation method based on electricity carbon nexus and non-intrusive load monitoring. Applied Energy. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2024.122773
Yu, J., Liu, P., Fu, D., & Shi, X. (2023). How do power shortages affect CO₂ emission intensity? Firm-level evidence from China. Energy. https://doi.org/10.1016/j.energy.2023.128927